yunuss XDXD

Konu: yunuss XDXD Perş. Tem. 17, 2008 12:45 pm

Yunustaki Tasarım

Yunuslar ve balinalar diğer tüm memeliler gibi ciğerleri ile solunum yaparlar. Bu, onların su içinde iken balıklar gibi nefes alıp
veremeyecekleri anlamına gelir. Bu nedenle nefes almak için düzenli olarak su yüzeyine çıkarlar. Başlarının üstünde hava alıp
vermelerini sağlayan bir delik bulunur. Burası öyle tasarlanmıştır ki hayvan suya daldığında delik bir kapak tarafından otomatik olarak
örtülür ve içeri su kaçması önlenir. Su yüzeyine çıkıldığında ise, kapak yine otomatik olarak açılır.

Boğulmadan Uyumayı Sağlayan Sistem

Yunuslar her nefes alışlarında ciğerlerinin % 80- 90'ını havayla doldururlar. Oysa çoğu insan için bu oran ancak % 15'i bulur.Yunuslar
için nefes almak insanlarda veya diğer kara memelilerinde olduğu gibi bir refleks değildir, iradeli bir harekettir.

Yani biz nasıl yürümeye karar veriyorsak, yunuslar da nefes almaya karar verir. Bu, hayvanın suda uyurken boğularak ölmemesi için
alınmış bir tedbirdir. Yunus uykusu sırasında beyninin sağ ve sol yarım kürelerini yaklaşık on beş dakika arayla nöbetleşe kullanır. Bir
yarım küre uyurken, diğer yarım küre yüzeye çıkarak hayvanın nefes almasını kontrol eder.

Yunusların ağızlarındaki gagaya benzer çıkıntı ise sudaki hareketlerini kolaylaştıran bir başka tasarımdır. Hayvan bu yapı sayesinde
suyu daha iyi yarmakta ve daha az enerji harcayarak, daha hızlı yüzebilmektedir. Modern gemilerin burunlarında da yunus ağzına
benzer bir çıkıntı vardır. Bu hidrodinamik tasarım, gemilerin hızını da aynen yunuslarınki gibi artırmaktadır.

Yunusların Sosyal Yaşamı

Yunuslar çok büyük gruplar halinde yaşar. Güvenli bir koruma için dişiler ve yavrular böyle bir grubun ortasında yer alır. Grubun hasta
üyesi yalnız bırakılmaz, ölene kadar grubun içinde tutulur. Bu güçlü dayanışma bağı, yeni bir yavru gruba katıldığı ilk günden itibaren
başlar.

Yunus yavruları önce kuyrukları dışarı çıkacak biçimde doğarlar. Bu sayede doğum tamamlanana kadar yavrunun havasızlıktan ölmesi
önlenmiş olur. En son yunusun başı doğum kanalından çıkar çıkmaz, ilk nefesini alması için hızla su yüzeyine çıkarılır. Genellikle,
yardım amacıyla anne yunusa bir başka dişi yunusda eşlik eder.

Anne yunus doğumdan sonra hemen yavrusunu emzirir. Süt emmek için dudağı olmayan yavru, annesinin karnındaki bir yarıktan çıkan
iki süt kaynağından beslenir. Bu bölgeye ufak ağız darbeleriyle dokunduğunda süt fışkırır. Yavru her gün onlarca litre süt içer. Bu
sütün % 50'si yağdan meydana gelir (ineklerde ise sütün sadece % 15'i yağdır). Bu yoğun kıvam sayesinde, yavrunun vücut ısısını
dengelemek için ihtiyaç duyduğu yağlı deri tabakası hızla oluşur. Hızlı dalışlar esnasında diğer dişiler yavruyu aşağı doğru iterek
yardımcı olurlar. Ayrıca, yavruya avlanmayı ve sonarını kullanmayı da öğretirler. Bu yıllarca süren bir eğitim safhasıdır. Bazıları yıllarca
sevdikleri bir aile üyesinin peşinden ayrılmazlar. 30 sene boyunca bu böyle devam edebilir.

Vurgun Yemeyi Önleyen Sistem

Yunuslar insanlarla kıyaslanamayacak kadar derin sulara dalabilirler. Bu konudaki rekor Balinagillerden amber balığına aittir. Amber
balığı bir nefes alışla 3000 metre derine dalış yapabilir. Gerek yunuslar gerekse balinalar bu tip dalışlara uygun bir tasarımda
yaratılmışlardır. Palet şeklindeki kuyruklar suya dalmayı ve yüzeye çıkmayı oldukça kolaylaştırır.

Dalış için yaratılmış bir başka tasarım da hayvanın ciğerlerinde gizlidir: Hayvan derine daldıkça üzerindeki suyun ağırlığı, yani basıncı
artar. Bu basıncı dengelemek için, ciğerlerinin içindeki hava basıncını da giderek artırır. Ancak bu hava basıncı giderek çok yüksek
derecelere çıkar. Aynı basınç bir insan ciğerine uygulansa, ciğer yırtılıp parçalanacaktır. İşte bu tehlikeye karşı yunusun vücudunda çok
özel bir koruma yaratılmıştır: Yunusların akciğerlerindeki bronşlar ve hava kesecikleri, basınca karşı son derece dayanıklı kıkırdak
halkalarla korunmuştur.

Yunusların vücutlarındaki bir diğer yaratılış örneği ise, vurgun tehlikesine karşı alınan tedbirdir. Dalgıçlar su yüzeyine hızlı çıkışlarda
basınç farkından kaynaklanan bu tehlikeyle karşılaşırlar. Vurgunun nedeni, akciğerlere çekilmiş olan havanın ani bir biçimde kana
karışarak damarların içinde hava kabarcıkları oluşturmasıdır. Bu baloncuklar kan dolaşımındaki düzeni bozarak ölüm tehlikesi
meydana getirir. Balinalar ve yunuslar ise bizler gibi akciğerleriyle solumalarına karşın böyle bir problemle asla karşılaşmazlar. Bunun
nedeni, derinlere dalarken insanlar gibi dolu ciğerle değil, boş ciğerle hareket etmeleridir. Ciğerleri hava ile dolu olmadığı için, bu
havanın basınç değişikliği nedeniyle kana karışması ve dolayısıyla "vurgun yeme" tehlikesi ile karşı karşıya kalmazlar.

Ama asıl soru burada ortaya çıkar: Eğer ciğerlerini hava ile doldurmuyorlarsa, oksijensiz kalıp boğulmaktan nasıl kurtulurlar?

Bu sorunun cevabı, bu canlıların kaslarındaki yüksek orandaki "miyoglobin" proteinidir. Bu miyoglobin proteinleri, çok yüksek miktarda
oksijen molekülünü kendi üzerlerine bağlar ve muhafaza ederler. Yani canlı için gereken oksijen, ciğerdeki havada değil, doğrudan
kasların içinde saklanır. Yunuslar ve balinalar bu sayede uzun süre nefes almadan yüzer ve diledikleri kadar da derine dalabilirler.
İnsanlarda da miyoglobin proteini vardır, ama çok daha az oranda olduğu için, aynı yüzme serbestliğini sağlamamaktadır. Yunus ve
balinalara özel olan bu biyokimyasal ayarlama, elbette bilinçli bir tasarımın açık delilidir. Allah, her canlı gibi deniz memelilerini de
içinde bulundukları şartlara en uygun vücut yapılarıyla yaratmıştır.

Konu: Geri: yunuss XDXD Perş. Tem. 17, 2008 12:46 pm

Yunus, balinalar (Cetacea) takımının dişli balinalar (Odontoceti) alt takımı içindeki yunusgiller (Delphinidae) familyasında sınıflanan türlerin büyük çoğunluğu ile nehir
yunusları (Platanistoidea) üst familyasında sınıflananların tümü için kullanılan ortak addır.

Başta kıta sahanlıklarının görece sığ denizleri olmak üzere, tüm Dünya denizlerinde ve bazı nehirlerde bulunan yunuslar etçil canlılardır ve genellikle balık ve mürekkep
balığı ile beslenirler. Yunusgiller (Delphinidae) familyası, balinalar (Cetacea) takımı içindeki en kalabalık familyadır ve evrim süreci açısından da görece yenidir: üyeleri
yaklaşık 10 milyon yıl önce, Miyosen devrinde ortaya çıkmıştır. Yunusların hayvanlar âleminin en zeki canlılarından olduğu kabul edilir ve arkadaş canlısı genel
görünümleri ile oyuncu tavırları, onları insanların gözünde popüler bir yere koyar.

Adlandırma
En sık rastlanan yunus türü olan ve "yunus" denildiğinde ilk akla gelen canlı, 1970'li yıllarda Türkiye'de de yayınlanan ABD televizyon dizisi
Flipper'ın özellikle popülerleştirdiği ve Türkçe'de "şişe burunlu yunus" (ya da "afalina") olarak anılan Tursiops truncatus türüdür. Ancak, yunusgiller (Delphinidae)
familyasının tipik türü Tursiops truncatus değil, Türkçe'de "tırtak" adı ile anılan ve bayağı yunus (Delphinus) cinsi içinde sınıflanan Delphinus delphis'tir.

Yunusgiller (Delphinidae) familyası içindeki görece büyük altı tür, bu familya içinde sınıflandıkları için aslında yunus olsalar da daha çok "balina" adı ile anılır. Bu canlılar
şunlardır:

Feresa attenuata - Cüce katil balina
Globicephala macrorhynchus - Kısa yüzgeçli pilot balinası
Globicephala melas - Uzun yüzgeçli pilot balinası
Orcinus orca - Katil balina
Peponocephala electra - Elektra balinası
Pseudorca crassidens - Yalancı katil balina
Dişli balinalar (Odontoceti) alt takımı içinde bulunan ve açık olarak "yunus" adı ile anılan diğer türler, nehir yunusları (Platanistoidea) üst familyası içindeki dört
familyada birer tür olarak sınıflanan Amazon nehir yunusu, Ganj ve İndus nehir yunusu, La Plata yunusu ve Yangtze nehir yunusudur.

Yine dişli balinalar (Odontoceti) alt takımı içinde bulunan Phocoenidae familyası ve bazı türleri, yunuslardan farklı olsalar da bazen "yunus" adı ile ilişkilendirilir. Örneğin
İngilizce'de, bu familyanın türleri için "domuz balığı" anlamına gelen bir kökten genel porpoise kelimesi kullanılır[1] ve bu kelime, özellikle gemiciler ve balıkçılar
tarafından herhangi bir küçük yunusu adlandırmak için kullanılmıştır.Türkçe'de Phocoenidae familyası için "domuz balinaları","nehir yunusları","liman
yunusları"ve "liman yunusugiller" gibi adlara rastlanabilir. Bu familyanın tipik türü olan Phocoena phocaena için ise "domuz balinası","mutur",
"gerçek yunus","azak yunusu" ve yalnızca "yunus" adlarının kullanıldığı görülebilir.

Sınıflama
Yukarıda verilmiş olan bilgiler ışığında, "yunus" ortak adı ile anılan canlıların sınıflama listesi aşağıda sunulmuştur; yalnızca ilgili familya
(yunusgiller - Delphinidae) ile üst familya (nehir yunusları - Platanistoidea) ayrıntılı verilmiştir.

-Takım : Cetacea - Balinalar
-Alt takım : Odontoceti - Dişli balinalar
-Familya : Delphinidae - Yunusgiller
-Cins : Cephalorhynchus
-Tür : Cephalorhynchus commersonii - Alaca yunus
-Tür : Cephalorhynchus eutropia - Şili yunusu
-Tür : Cephalorhynchus heavisidii - Benguela yunusu
-Tür : Cephalorhynchus hectori - Beyaz başlı yunus
-Cins : Delphinus
-Tür : Delphinus capensis - Uzun burunlu bayağı yunus
-Tür : Delphinus delphis - Kısa burunlu bayağı yunus, tırtak
-Cins : Grampus
-Tür : Grampus griseus - Gri yunus
-Cins : Lagenodelphis
-Tür : Lagenodelphis hosei - Sarawak yunusu
-Cins : Lagenorhynchus
-Tür : Lagenorhynchus acutus - Atlantik beyaz yanlı yunusu
-Tür : Lagenorhynchus albirostris - Beyaz burunlu yunus
-Tür : Lagenorhynchus australis - Siyah çeneli yunus
-Tür : Lagenorhynchus cruciger - Kum saati yunusu
-Tür : Lagenorhynchus obliquidens - Pasifik beyaz yanlı yunusu
-Tür : Lagenorhynchus obscurus - Gölgeli yunus
-Cins : Lissodelphis
-Tür : Lissodelphis borealis
-Tür : Lissodelphis peronii
-Cins : Orcaella
-Tür : Orcaella brevirostris - Irrawaddy yunusu
-Tür : Orcaella heinsohni - Avustralya küçük yüzgeçli yunusu
-Cins : Sotalia
-Tür : Sotalia fluviatilis - Haliç yunusu
-Cins : Sousa
-Tür : Sousa chinensis - Pasifik kambur yunusu
-Tür : Sousa plumbea - Hint kambur yunusu
-Tür : Sousa teuszii - Atlantik kambur yunusu
-Cins : Stenella
-Tür : Stenella attenuata - Pantropik benekli yunusu
-Tür : Stenella clymene - Atlantik dönücü yunusu
-Tür : Stenella coeruleoalba - Çizgili yunus
-Tür : Stenella frontalis - Atlantik benekli yunusu
-Tür : Stenella longirostris - Dönücü yunus
-Cins : Steno
-Tür : Steno bredanensis - Pürüzlü dişli yunus
-Cins : Tursiops
-Tür : Tursiops aduncus - Hint-Pasifik şişe burunlu yunusu
-Tür : Tursiops truncatus - Şişe burunlu yunus, afalina
-Üst familya : Platanistoidea - Nehir yunusları
-Familya : Iniidae
-Cins : Inia
-Tür : Inia geoffrensis - Amazon nehir yunusu[12]
-Alt tür : Inia geoffrensis boliviensis
-Alt tür : Inia geoffrensis geoffrensis
-Alt tür : Inia geoffrensis humboldtiana
-Familya : Lipotidae
-Cins : Lipotes
-Tür : Lipotes vexillifer - Yangtze nehir yunusu
-Familya : Platanistidae
-Cins : Platanista
-Tür : Platanista gangetica - Ganj ve İndus nehir yunusu[13]
-Alt tür : Platanista gangetica gangetica - Ganj nehir yunusu
-Alt tür : Platanista gangetica minor - İndus nehir yunusu
-Familya : Pontoporiidae
-Cins : Pontoporia
-Tür : Pontoporia blainvillei - La Plata yunusu
Yakın tarihli moleküler çözümlemeler, henüz aksi kabul ediliyor olsa da yunusgillere dahil çeşitli cinslerin tek soylu olmadığını göstermiştir. Dolayısıyla, başta Stenella ve
Lagenorhynchus cinsleri için geçerli olan bu durum nedeniyle, yunusgiller familyasının sınıflamasında ileriki yıllarda önemli değişiklikler olabilir.

» domus XDXD
» iguana XDXD